屡试不爽的“歪点子”“好点子” 这下失灵了吧
Инфляци буюу ?нийн ?с?лт, м?н м?нг?ний ?нэг?йдэл (Англи: inflation; Орос: инфляция; латин. inflatio ?х??р?гд?л?) гэдэг нь бараа, ?йлчилгээний ер?нхий ?нэ ?с?хийг хэлнэ. Улмаар м?нг?ний ханш буурах ?йл явц юм. Эсрэг утга нь "Дефляци" гэнэ.
Инфляци ?с?хийн хэрээр м?нг? таваарын г?йлгээ, т?лб?р хийх ??ргээ алддаг. Инфляци м?нг?ний зах зээлийн тэнцвэр алдагдахад ??сч бий болох ба улмаар ?йлдвэрлэл хэрэглээг б?хэлд нь хамарч байдаг. Инфляци х?чтэй болох тутам т?р??с т??ний эсрэг зохицуулалтын арга хэмжээг хэрэгж??лэхэд улам б?р х?ндрэлтэй болдог. ??нд м?нг?ний зах зээл, т?рийн санх??, х?р?нг? оруулалт, хэрэглээ зэрэг эдийн засгийн бусад салбарыг хамарсан гиперинфляцийн ?ед т??ний эсрэг тэмцэх нь т?рийн маш чухал бодлого болно. Энэ ?ед эдийн засгийг х?гж??лэх тухай асуудал нь хоёрдугаар зэрэгт тавигддаг. Инфляци буурч багасах, нэмэгдэх хэлбэртэй байдаг. Жишээ нь: ?нийн тасралтг?й ?с?лт??с ??ссэн нээлттэй инфляци нь таваарын зах зээлийг сэргээж ?йлдвэрлэл ба ажил эрхлэлтийг нэмэгд??лж, хувьцааны эрэлтийг ?сг?д?г. 1960-аад оноос 1970-аад оны эх х?ртэл олон х?гжинг?й орны засгийн газар эдийн засгийн богино хугацааны тохируулгын хэрэгсэл болгон зохиомол албадмал инфляцийг ашигласан. Албадмал инфляци нь таваарын хомсдолд оруулж барааг бараагаар солих (бартер) хэмжээнд х?ргэж эдийн засгийг ухраахад х?ргэдэг. Чухамх?? ингэж м?нг? ??рийнх?? ??ргийг ?лэмж ихээр алдахад гиперинфляци (жолоодлогог?й) ??сдэг. Зохиомол инфляци нь зах зээлийн механизмыг гажуудуулж эдийн засгийн ?р ашгийг бууруулдаг.
Жишээ нь: Хувьцааны эрэлт ?сч, т??ний ?нэ нэмэгдэж хадгаламж эзэмшигчид т??нийг олж авахыг эрмэлздэг. Инфляциас хамаарч хэрэгцээ ??рчл?гд?хг?й, б?тцийн ??рчл?лт хийгдэхг?йд х?рдэг. Албадмал инфляци удаан ?ргэлжилбэл зогсонги байдал ??сдэг. Гэхдээ инфляциг?й эдийн засаг гэж байдагг?й. Дараах тохиолдолд инфляциг?й эдийн засаг байдаг.
- Улсын т?свийн алдагдалг?й ?ед инфляциг?й эдийн засаг байж болно.
- Т?в банк нь эдийн засгийн инфляциг?й х?гжлийг хангах ??ргээ биел??лсэн ?ед инфляциг?й эдийн засаг байж чадна. Бодит байдалд т?в банк нь богино хугацааны м?нг?ний бодлого явуулж буй ?едээ инфляциас зугтаах бололцоо х?нд юм.
- М?нг?ний нийл??лэлтийг зохицуулахад т?в банкны монополь арилсан ?ед эдийн засагт инфляци байхг?й байж болно. Монополийн н?хц?лд м?нг?ний нийл??лэх хязгаарыг тогтооход заавал алдаа гардаг. Т?в банк м?нг?ний гаралтыг зогсоовол тэдгээрийн зах зээл ?рс?лд??нтэй байж чадахг?й.
- Х?р?нг? оруулалтын эрэлт, хадгаламжийн нийл??лтийн хоорондын макро эдийн засгийн тэнцвэрийг тотвортой барьсан ?ед инфляциг?й эдийн засаг байж болох юм. Инфляцийн эрэлт хадгаламжийн нийл??лэлтээс давж гарсан ?ед эдийн засагт х?р?нг? оруулалтын болон ?йлдвэрлэлийн ?с?лт саарч инфляци бий болдог.
- Нийгмийн гиш??н б?р ?нэ ?с?х?д т??ний цааш хараад суух чадвартай байх ёстой. Энэ нь амьдралд хэзээ ч биелэгдэхг?й. Энэ б?хнээс ?звэл орчин ?еийн эдийн засаг нь ??рийн дотоод байгууламжийнхаа хувьд гарцааг?й инфляцийн эдийн засаг байна. Гэвч инфляцийн эсрэг тохируулга т?рийн ?д?р тутмын ??рэг байх ёстой.
Эрэлтийн тал дахь эдийн засгийн цаг ?еийн гажилт нь ?нийг тасралтг?й дээшл??лэхэд х?ргэх ба т??ний ?с?лтийн хурдаар инфляцийн т?вшин нь хэмжигддэг. Гэвч ?нийн тогтмол ?с?лт бол инфляцийн ганц шинж тэмдэг биш. Инфляцийг хоёр хуваадаг:
- Таваар байгаа ?ед ?нэ тогтмол ?с?х явдлыг харуулдаг нээлттэй инфляци.
- Таваарын хомсдолтой ?ед т?р??с ?нийг зохицуулах х?чээр дарсан алвадмал инфляци гэж хоёр хуваана.
Инфляцын эсрэг ?йл явц буюу бараа, ?йлчилгээний ?нэ буурахыг Дефляци гэдэг. Дефляц нь удаан ?ргэлжилдэгг?й гол т?л?в улирлын чанартай байдаг. Жишээ нь: намар ургац хураах ?ед буудай, ногооны ?нэ буурдаг.
Инфляцийн шалтгаан
[засварлах | кодоор засварлах]Инфляци бол м?нг?ний зах зээл дээр ??сч т?рд?г. М?нг?н г?йлгээний гажилт нь олон шалтгаантай.
- Т?в банкны г?йлгээний х?рээн дэх м?нг?ний бодлогын буруугаас болж м?нг?ний массыг таваараар хангаж чадахг?й бол инфляци ??сдэг. Эдийн засагт богино хугацаанд явуулах м?нг?ний бодлого нь дараахь асуудлыг багтаана. ??нд: Х??гийн нормыг зохицуулах замаар т??нийг х?р?нг? оруулалтын эрэлт бий болгоход ?йлчл??лэх асуудал юм. Эдийн засгийн уналтыг зогсоох фондын бирж дээрх хувьцааны ?нийг дэвшилттэйгээр бууруулахын тулд т?в банк нь м?нг?ний нийл??лэлтийг нэмэгд??лж эхэлдэг. ??ний тулд х??гийн нормыг хямдруулж, х?р?нг? оруулалтын эрэлтийг нэмэгд??лдэг. Гэхдээ богино хугацааны м?нг?ний бодлого нь урт хугацааны инфляциг?й бодлогын х?рээнд хэрэгжих ёстой.
- Т?свийн алдагдал инфляцийг х?т?лж байдаг. Гэвч т??ний хурд нь т?свийн алдагдлыг арилгах ажлын зохион байгуулалтаас хамаардаг. Т?в банк м?нг?ний нийл??лэлтийг аль болох бага байлгаж чадвал инфляцийн хурд харьцангуй бага байна.
- Т?в банкнаас засгийн газар тогтмол зээл авах явдал гарцааг?й гарч байдаг нь инфляцийн бас нэг шалтгаан юм. Засгийн газрын зээлийг гол т?л?в улирлын б?хий ?йлдвэр ялангуяа х?н амын х?нсний хангамжийн зориулалттай ХАА-н салбарыг ажиллуулах шаардлагаас гардаг юм. Т??ний нэг нь орон, гадаадын иргэд, корпораци, арилжааны банк, олон улсын сангаас м?нг? зээлэх явдал байдаг. Энэ бол т?р зуур т?свийн алдагдалыг арилгах арга болдог боловч цаашдаа инфляцийг нэмж байдаг нэг шалтгаан юм. Зах зээл дээрх бизнесийн ба засгийн газар хоорондын ?рс?лд??н нь эдийн засагт тэнцвэрт бус байдлыг бий болгодог. ??ний ?р д?нд х?р?нг? оруулалтыг санх??ж??лэх бололцоог бас нэмдэг.
- Эдийн засгийг цэрэгж??лэх нь инфляцийг бий болгох гол н?хц?л байдаг. Цэргийн аж ?йлдвэрийг х?гж??лэх нь улсын т?свийн зарлагыг нэмэгд??лдэг. Энэ нь т?свийн алдагдлыг нэмж инфляцийг т?ргэсгэдэг. ??нийг цэрэгж??лэлтийн улмаас ??сэх инфляцийн нэгд?гээр дагавар гэж ?здэг. Цэргийн эдийн засаг нь материал, боловсон х?чин болон бусад н??цийг татан ашигладаг. ??ний улмаас иргэний ?йлдвэрлэлд хохирол болдог, зах зээлийн эрэлт нийл??лэлтийн тэнцвэр алдагддаг. ??нийг цэрэгж??лэлтийн улмаас ??сэх инфляцийн 2-р дахь ?р дагавар гэдэг.
- Зах зээлийг монопольчлох нь инфляцийн процессыг эр??лж??лэхэд н?л??лд?г. Инфляци т?ргэн нэмэгдэж буй эдийн засагт зах зээлийн монополчлол ?нд?р т?вшинд байдаг. Гэвч монополь нь инфляцийг т?р??лдэгг?й харин ?ргэлжл??лж х?чтэй болгоход н?л??лд?г. Зах зээл дээр ??рийн зонхилох байр сууриа хадгалахын тулд монополиуд нь зах зээл дээр ?нд?р ?нэ тогтоох, хадгалан барихын т?л?? тэмцдэг. Т??нчлэн ?йлдвэрлэлийн хэмжээгээ багасгаж таваарын нийл??лэлтийг хорогдуулдаг. Зах зээлийн механизмыг з?рчиж буй ?нийн нийл??лэлтийн мэдрэмжийг багасгаж инфляцийн эрэлт хэлбэлзэхэд ?йлдвэрлэлийн з?гээс ?з??лэх н?л??г бууруулдаг.
- Гадаад эдийн засгийн х?чин з?йл инфляцид н?л?? ?з??лж байдаг. Дэлхийн худалдааны сувгаар инфляци з??гд?н ирж байдаг. ??ний улмаас т??хий эд, эрчим х?чний ?нэ ?сч инфляцийн механизмд шинэ т?лхэц болж байдаг. М?н хилийн чанадаас хамгийн ?нд?р х??тэй з??гд?н ирж буй богино хугацааны капиталын урсгал нь инфляцид багаг?й н?л??лд?г.
Нээлттэй инфляци
[засварлах | кодоор засварлах]Хэрвээ макро эдийн засгийн тэнцвэрт бус байдал нь ?нийн тогтмол ?с?лт??р илэрч байвал т??нийг нээлттэй (задгай) инфляци гэж нэрлэдэг.
Задгай инфляци зах зээлийн механизмыг эвддэгг?й. Учир нь нэг зах зээл дээрх ?нийн ?с?лттэй нэгэн зэрэг н?г??хийнх нь ?нэ хямдрах явдал ажиглагддаг. Энэ нь эдийн засагт ?нийн дохио ?гч, х?р?нг? оруулалтыг урамшуулж, ?йлдвэрлэлийг ?рг?тг?х х?чин з?йл болж зах зээлийн механизмыг ?ргэлжл??лэн ашиглах бололцоог олгодог. Эдийн засгийн практикт задгай инфляцийн дараахь хэлбэр??д бий:
- Дасгах инфляци
Энэ нь ?йлдвэрлэгч, хэрэглэгчийн сэтгэл з?йг инфляцийн н?хц?лд дасган хувиргахтай холбоотой асуудал юм. ?нэ нэмэгдсэн ?ед хэрэглэгч ойрын ирээд?йд буурна гэж тооцож байдаг ба энэ тохиолдолд Пигуг ?р д?нд х?рч байдаг. Пигуг ?р д?н гэдэг нь инфляци болоход хувь х?н бэлэн байгаа м?нг??р?? ил?? ашиг олж болох таваар худалдан авч ?лдэгдэл м?нг?? банкинд хадгалдаг. Энэ нь ч?л??т зах зээлийн механизмд тэнцвэрг?й байдлын улмаас мэдэгдэх?йц ?р д?н олдог. ??нийг Пигугийн ?р д?н гэнэ.
- Эрэлтийн инфляци
Эрэлтийн инфляци гэдэг ойлголтыг эдийн засагт хэрэглэдэг. Эрэлтийн ?срэлтийн ?ед ?йлдвэрлэлийн х?чин з?йлийг ?лэмж ихээр ашиглаж эхэлдэг. Зах зээлийн хэвийн ?ед ?нэ нэмэгдэх нь х?р?нг? оруулалтын дохио болно. Татварын инфляци гэж бий. Энэ нь т?рийн татварын бодлоготой холбогдон гарч ирдэг. Хэрвээ татварын хувь ?нд?р байвал ?йлдвэрлэлийн ?с?лтийг хязгаарладаг. Ашгийн ихээхэн хэсгийг нь т?с?вт авахад х?рвэл х?р?нг? оруулалтын санх??ж??лэлтэнд х?нд байдал ??снэ. ?нийн нэмэгдлийн инфляци гэж байна. Эдийн засагт зохион байгуулалтын том хэмжээний ??рчл?лт хийхэд т?р уг инфляцийг зориуд бий болгодог.
- Албадмал инфляци
Хэрвээ макро эдийн засгийн тэнцвэрийг т?р??с ?нийн хяналтаар хангаж байвал т??нийг албадмал инфляци гэнэ.
Хурдтай инфляци гэж